Nước ta nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa nên hàng năm đều có mùa mưa bão gây lũ lụt, úng ngập tại nhiều địa phương trên cả nước. Ngoài những tác hại về mặt cơ học trực tiếp như ngập lụt, đổ cây, sập nhà... thì những tác hại gián tiếp như các loại bệnh tật phát sinh sau mưa bão cũng không phải là nhỏ. Vì vậy, việc phòng chống dịch bệnh sau bão lũ là hết sức quan trọng.
Nguy cơ phát sinh bệnh tật sau bão lũ
Sau bão lũ, có rất nhiều yếu tố nguy cơ gây phát sinh bệnh tật ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Đầu tiên phải kể đến là việc môi trường luôn bị ô nhiễm nặng nề sau bão lũ. Sau mưa bão, lũ, nhiều loại thực vật bị chết, bị rụng lá, các loại động vật nhỏ như giun, côn trùng, rắn, chuột… bị chết do ngâm lâu trong nước hoặc do thiếu thức ăn. Những “sản phẩm” này nhanh chóng bị thối rữa trong điều kiện nóng ẩm và mang mầm bệnh như vi khuẩn, virut “lang thang” khắp nơi theo nguồn nước. Hiện tượng úng ngập sau mưa bão mới thật kinh khủng bởi có lẽ không có một tác nhân nào gây ô nhiễm nguồn nước nhanh và rộng lớn như lũ lụt. Ở khu vực đô thị, úng ngập khiến nước tràn khắp nơi, đặc biệt là các hố ga, nhà vệ sinh công cộng, khu vực chứa nước thải sinh hoạt, hóa chất, dầu xăng, nước thải từ các khu công nghiệp và những dòng nước siêu bẩn này mang hàng tỷ tỷ mầm bệnh “trộn” vào các bể nước ăn, bể tắm, nhà cửa, khu vực công cộng… Ở khu vực nông thôn, tình hình ô nhiễm nguồn nước sau bão lũ còn có thêm đóng góp của thuốc trừ sâu diệt cỏ vừa mới được sử dụng từ những cánh đồng, trang trại; nước bẩn ngập lụt từ các khu chăn nuôi gia súc; từ các nghĩa địa có nhiều người chết mới được an táng (thường chỉ ở độ sâu trên dưới 1m). Các mầm bệnh này nhanh chóng nhân lên trong điều kiện dinh dưỡng tốt và thời tiết nóng ẩm của miền nhiệt đới và có thể lây lan trên diện rộng gây những trận dịch lớn. Sau bão lũ, nhiều loại động vật như chuột, mèo hoang, rắn rết… mất nơi cư trú nên tìm vào các khu vực người ở và mang theo vô số mầm bệnh nguy hiểm. Bên cạnh đó, thời tiết thay đổi đột ngột, điều kiện sinh hoạt bị đảo lộn, thiếu nước sạch để dùng trong sinh hoạt hàng ngày, thiếu thức ăn, thuốc men, ăn uống, đại tiểu tiện trong điều kiện không đảm bảo vệ sinh, quần áo, giường chiếu không được khô ráo… cũng góp phần phát sinh bệnh tật cho cư dân trong các vùng sau bão lũ.
Các loại bệnh “ăn theo” bão lũ
Sau bão lũ, có hai nhóm bệnh lớn thường bùng phát trong các khu vực dân cư. Thứ nhất là nhóm bệnh phát sinh trực tiếp từ các nguồn bệnh trong vùng bão lũ. Các bệnh này bao gồm một số bệnh da liễu như nấm kẽ chân, nấm móng; viêm kẽ ngón tay, ngón chân (dân gian gọi là “nước ăn chân”); mẩn ngứa; viêm da… với các biểu hiện như ngứa, sẩn, nổi mụn nước, loét (kẽ chân tay). Các bệnh ngoài da hầu như luôn có sau bão lũ và chiếm một tỷ lệ cao. Tiếp theo là các bệnh đường tiêu hóa hay gặp như tả, lỵ, thương hàn, nhiễm khuẩn, nhiễm độc thức ăn do các loại vi khuẩn khác (E.coli, Campylobacter…) hoặc amíp, giardia. Nhóm các bệnh này thường dễ gây dịch với các triệu chứng cơ bản như đau bụng, mót rặn, tiêu chảy cấp. Viêm gan virut A, E, một số bệnh như đau mắt đỏ, viêm tai giữa nhiễm khuẩn… hoặc bệnh do vi khuẩn Leptospira cũng có thể xảy ra trong các khu vực bị ngập lụt mặc dù tần suất ít gặp hơn. Thứ hai là nhóm bệnh phát sinh do các vector truyền bệnh phát sinh mạnh sau bão lũ. Đây là các bệnh rất dễ lây và bùng phát dịch trên diện rộng. Điển hình trong số này là bệnh sốt xuất huyết, sốt do virut thường và sốt rét. Nguồn nước tù đọng, thời tiết nóng ẩm tạo điều kiện cho muỗi và virut sinh sôi nảy nở gây bệnh cho người.
Khuyến cáo
Trước khi bão lũ xảy ra, nên có một kế hoạch dự trữ nguồn nước và thực phẩm sạch như xây các bể kín dự trữ nước, phổ biến những quy trình xử lý nước sông suối tạo nước sạch cũng như các biện pháp cất giữ rau củ, quả trong nhiều ngày. Đặc biệt, vấn đề vệ sinh (đại tiểu tiện), xử lý nước thải sinh hoạt trong khi bão lũ phải được dự tính từ trước. Khi bão lũ đang xảy ra, người dân nên tuân thủ đúng các quy trình vệ sinh an toàn thực phẩm và sinh hoạt hàng ngày. Trong môi trường úng lụt, nên đi ủng để phòng nguy cơ tiếp xúc với nguồn bệnh. Sau bão lũ, tập trung tổng vệ sinh nhà cửa, thau rửa bể, giếng khơi, làm sạch nguồn nước bằng phèn chua hoặc Cloramin… Thực hiện nguyên tắc nước rút đến đâu làm vệ sinh môi trường đến đó. Khơi thông cống rãnh, loại bỏ những vũng nước tù đọng vì đây là nơi trú ẩn, sinh hoạt và truyền bệnh của muỗi. Phun hóa chất diệt côn trùng truyền bệnh tại các vùng có nguy cơ. Chôn xác súc vật chết, lá cây, thân cây thối rữa, rắc vôi bột. Luôn tuân thủ việc ăn chín, uống sôi, không tắm rửa ở ao hồ, sông ngòi và có thể chủ động tiêm vắc-xin dự phòng một số bệnh nếu có nguy cơ lây nhiễm cao.
TS.BS. Vũ Đức Định